II. Osman'ın (Genç Osman) Islahat Arayışları

Islahat, herhangi bir yapılanmanın veya kurumun bozulan, aksayan taraflarını düzeltmek için yapılan iyileştirmelerdir.

17. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti yönetimde, orduda ve ekonomik hayatta önemli sorunlarla karşı karşıya kalmıştı. Ülke içinde devletin otoritesi sarsılmış, devlet gelirleri azalmış, batı fetihleri durmuş, askerî başarısızlıklar ve iç isyanlar birbirini izlemeye başlamıştı. Bunun üzerine padişahlar ve devlet adamları kötüye gidişi durdurmak amacıyla ıslahat adı verilen bazı düzenlemeler yaptılar. Bu padişahlardan biride Genç Osman adıyla tarihe geçmiş olan II. Osman’dır.

Sultan II. Osman Han

Kimi tarihçilere göre Osmanlı tarihinin ilk ıslahatçı padişahı olan II. Osman ilk olarak bozulan devlet otoritesini güçlendirmeye çalıştı. Bu amaçla şeyhülislamın yetkilerini sınırlandırarak ulemanın devlet meselelerine karışmasını önledi. Gereksiz giderleri kısarak maliyeyi düzenledi. Ayrıca halk ile devlet arasındaki kopukluğu gidermek amacıyla saray dışından evlilik yaptı. Böylece sosyal alanda ıslahat yapan ilk padişah oldu. II. Osman, başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı, kıyafette değişiklik yapmayı; saray, harem ve ilmiye teşkilatlarını yeniden kurmayı ve Fatih Kanunnamesi yerine yeni bir kanunname hazırlamayı da düşündü.

II. Osman, devleti eski ihtişamına kavuşturmanın Batı’daki hâkimiyeti güçlendirmekle mümkün olabileceğine inanıyordu. Bu idealini gerçekleştirmek için de 1621 yılında ordusunun başında Lehistan Seferi’ne çıktı. Sultan Osman ordu üzerinde güç sahibi olduğunu göstermek, askere şevk ve heyecan vermek istemişti. Ancak Hotin Kalesi önlerinde yapılan meydan savaşını yeniçerilerin isteksizliği yüzünden zaferle sonuçlandıramadı.

Hotin Seferi esnasında kapıkulu ordusundaki bozulmaya bizatihi savaş yerinde tanıklık eden II. Osman, İstanbul’a dönüşünde Yeniçeri Ocağını ıslah etmek için harekete geçti. Yaptırmış olduğu sayımda, asker sayısının maaş defterindeki kişi sayısından az olduğunu görünce fazladan para vermeyi kesti. Talimi kabul etmeyen askerin ıslah yönünde atılacak adımlara yanaşmaması üzerine de Yeniçeri Ocağını kaldırıp yerine Anadolu, Mısır ve Suriye’den toplayacağı askerlerle yeni ve disiplinli bir ordu kurmaya karar verdi.

II. Osman, Osmanlı Devleti’nin sorunlarını doğru teşhis ederek bu sorunlara çözümler üretmeye gayret etti. Ancak çok genç, tecrübesiz ve aceleci olması nedeniyle çözüm projelerini gerçekleştiremedi. Padişahın tedbirsiz şekilde orduda yapmayı planladığı değişikleri yakın çevresine anlatmasından sonra İstanbul’da büyük bir isyan çıktı. Yeniçerilerin 1622 yılında başlattığı bu isyan ulemadan ve halktan bazı kişilerin katılımıyla kısa sürede büyüdü. İsyanın sonunda II. Osman hain yeniçeriler tarafından tahtından indirilerek kalleşçe öldürülünce Osmanlı Devleti’nde köklü yenilikleri içeren ilk kapsamlı ıslahat programının uygulanması da mümkün olamadı.

Sultan II. Osman Han’ın ruhu şad olsun.